Tavşanlarda Besin Maddeleri ihtiyaçları
BESİN MADDELERİ İHTİYAÇLARI
Tavşanlarda çeşitli fizyolojik dönemlere göre rasyonda bulunması gereken besin maddeleri miktarları Tablo 3’de verilmiştir.
Tablo 3. Besin maddeleri ihtiyaçları
Besin maddeleri | Yaşama payı | Büyüme | Gebelik | Laktasyon |
TSBM, % | 55 | 65 | 58 | 70 |
SE, kcal/kg | 2100-2200 | 2500 | 2500 | 2500-2600 |
ME, kcal/kg | 2120 | 2400 | 2400 | 2500 |
Yağ, % | 2-3 | 2-3 | 2-3 | 2-3 |
HP, % | 12-13 | 16 | 15-16 | 17-18 |
HS, % | 14-16 | 10-14 | 10-14 | 10-12 |
Ca, % | 0.40 | 0.40 | 0.45-0.80 | 0.75-1.10 |
P, % | 0.30 | 0.22-0.30 | 0.37-0.50 | 0.50-0.80 |
Tuz, % | 0.50 | 0.50 | 0.50 | 0.50 |
Lizin, % | – | 0.65 | – | 0.75 |
Met+Sis, % | – | 0.60 | – | 0.60 |
Arjinin, % | – | 0.90 | – | 0.80 |
Enerji İhtiyacı:
Genç tavşanlarda ve damızlık dişilerde enerji ihtiyacı yüksektir. Enerji ihtiyacı çevre sıcaklığına göre değişmektedir. Bu nedenle yem ve su tüketimi çevre ısısına ve rasyonun enerji düzeyine (sindirilebilir enerji 2200-3200 kcal/kg arasında olmalıdır) göre artar veya azalır (tablo 4). Rasyon protein ve diğer besin maddeleri yönünden dengeli olmalıdır, aksi takdirde yetersizlik belirtileri görülebilir.
Günlük sindirilebilir enerji tüketimleri et tipi tavşanlarda 220-240, laktasyondaki dişilerde 300, laktasyonun pik döneminde (15-20. gün) bulunan dişilerde ise 360 kcal/kg olarak belirlenmiştir.
Tavşanlar için başlıca enerji kaynakları karbonhidratlar ve yağlardır. Eğer ihtiyaçtan fazla miktarda protein bulunuyorsa bunlar da deamine olduktan sonra enerji kaynağı olarak kullanılır. Laktasyondaki dişilerin, aşımdaki erkeklerin ve genç tavşanların yüksek enerji ihtiyaçlarını karşılamak için kaliteli baklagil kuru otu + konsantre yem karması ya da ticari pelet yem kullanılır. Kurudaki dişilere ve aşımda olmayan erkeklere sadece kaliteli kuru ot vermek yeterlidir. Kaliteli kuru ottan sağlanan selüloz enerji ihtiyacının % 10-20’sini karşılayabilir.
Tavşan yemlerine % 2-5 oranında yağ ilave edilebilir. Linoleik asite olan ihtiyaç normal rasyonla karşılanmaktadır. Pratikte tavşan yemlerine enerji kaynağı olarak yağ ilave edilmesi ekonomik bir uygulama değildir.
Tablo 4. Genç tavşanlarda çevre ısısına göre yem ve su tüketimi,g
Çevre ısısı | 5 °C | 18 °C | 30 °C |
Nisbi nem | % 80 | % 70 | % 60 |
Günlük pelet yem tüketimi, g | 182 | 158 | 123 |
Su tüketimi, g | 328 | 271 | 386 |
Su/yem oranı | 1.80 | 1.71 | 3.14 |
Ortalama gün.can.ağ.art., g | 35.1 | 37.4 | 25.4 |
Pelet yem: % 20 HP, % 11 HS içermektedir.
Protein İhtiyacı:
Tavşanlar için protein kalitesi önemlidir. Genç tavşanlarda 10 amino asit esansiyeldir ve bunlar civcivlerdeki gibidir (arjinin, histidin, löysin, izolöysin, lizin, fenilalanin + tirozin, metionin + sistin, treonin, triptofan ve valin). Bunlardan metionin + sistin, lizin ve arjinin özellikle önemlidir. Diğerleri rasyonun HP düzeyi % 15-16’ya ayarlandığında otomatik olarak karşılanmış olur. Amino asit bakımından dengesiz rasyonlar günlük kuru madde tüketimini ve büyüme oranını düşürmektedir.
Laktasyondaki dişiler için optimum HP düzeyi % 17-18’dir. Günlük protein ihtiyacı laktasyonun ilk 3 haftasındaki dişilerde 50-75 g, gebelerde 35-50 g’dır. Yapılan çalışmalarda rasyonun HP düzeyinin % 21’e çıkarılmasıyla süt verimi artmış, ancak sütten kesilen yavru sayısı azalmış, % 13’e düşürülmesiyle süt verimi değişmemesine karşılık yavruların sütten kesim canlı ağırlığı düşmüştür.
Tavşan beslemede üre ve amonyum tuzları gibi NPN kaynaklarının değeri düşüktür. Çünkü bunlar ince barsaklarda yıkımlanır ve emilir, bakteriyel protein sentezinin meydana geldiği sekuma ulaşmadan elimine edilirler.
Baklagiller tavşanlar için iyi protein kaynaklarıdır ve yonca en fazla kullanılan baklagildir. Protein ihtiyacının yüksek olduğu durumlarda rasyona küspeler ilave edilir. Hayvansal kökenli yemler tavşan beslemede nadiren kullanılır.
Mineral İhtiyacı:
Tavşanlarda Ca’un emilim oranı yüksektir ve fazla miktarda bulunursa diğer mineraller özellikle Mg ve P ihtiyaçlarını etkilemektedir. Tahıl ve yan ürünlerinde yarısı veya daha fazlası fitat, miyoinositol heksofosfat tuzu halinde bulunan P’un ruminantlardaki gibi değerlendirildiği, dolayısıyla tavşanlarda rasyon hazırlarken total P miktarının dikkate alınması gerektiği bildirilmektedir. Rasyondaki Ca:P oranı 1:1-1.5:1 olmalıdır. Rasyondaki Ca düzeyi genç tavşanlar için, % 0.4, gebeler için % 0.45 ve laktasyondakiler için % 0.75; P düzeyi ise aynı sırayla % 0.22, % 0.37 ve % 0.5 olmalıdır. Laktasyondaki dişiler süt veriminin en yüksek olduğu dönemde sütleri ile günde 7-8 g mineral madde çıkarırlar ki bunun 1.5-2 g’ı Ca’dur.
Tavşanlar tuzu severler. Yemlerine genelde % 0.5 oranında tuz katılırsa ihtiyaçları karşılanır. Yalama taşı şeklinde de tuz verilebilir ancak tel kafeslerde çürümelere sebep olabilir. Na, K ve Cl dengesizlikleri nefritis ve dölverimi problemlerine yol açmaktadır. K yetersizliğinde E vitamini ile ilgili kas distrofisine benzeyen bir durum görülür. Rasyonun % 50’si kaba yemden oluşuyorsa K ihtiyacı karşılanmış olur.
Magnezyum fazlalığı şiddetli ishale sebep olurken eksikliğinde büyümede gerileme, tüy yeme, aşırı duyarlılık gelişir. Rasyonda % 0.03-0.04 Mg olması yeterlidir.
Tavşanlarda sekum mikroorganizmaları tarafından B12 vitamini sentezlendiği için Co dışarıdan verilmelidir. Ticari yemlerde 1 ppm Co bulunur. İyot bakımından yetersiz bölgelerde hayvanlara iyotlu tuz verilmelidir. Rasyonda Fe ve Cu yetersiz ise anemi ortaya çıkar. Cu ihtiyacı 3 ppm’dir, eksikliğinde özellikle koyu renkli tüylerin grileştiği görülmüştür. Bazı araştırıcılar yüksek düzeyde (200 ppm) Cu verilmesiyle tavşanlarda büyüme performansının arttığını ileri sürmüşlerdir.
Tavşanlarda Mn yetersizliğinde bacakların bükülmesi, kolay kırılması, kemik ağırlıklarında azalma, kemiklerin küçülmesi ve kül içeriğinin azalması görülür. Genç tavşanların yemlerinde 8.5 ppm, diğerlerininkinde 2.4 ppm Mn bulunması ihtiyacı karşılamaktadır.
Çinko yetersizliği yem tüketiminde düşme, ağırlık kaybı, kıl dökülmesi, dermatitis, hematokrit değerin düşmesi ve dölverimi problemlerine yol açmaktadır.
Vitamin İhtiyacı:
Diğer bütün hayvanlarda olduğu gibi tavşanlarda da büyüme, gebelik ve laktasyondaki vitamin ihtiyaçları yüksektir. Vitamin A yetersizliğinde dölverimi bozuklukları, sinirsel semptomlar, görme bozuklukları ortaya çıkar. Rasyondaki vitamin A düzeyi konusunda farklı görüşler mevcuttur. NRC’e göre genç tavşanlar için 5800 IU/kg, gebeler için 10 000 IU/kg olmalıdır.
Vitamin D ihtiyacı özellikle kapalı yerlerde barındırılan ve yeterli kuru ot tüketmeyen tavşanlarda fazladır. Böyle durumlarda rasyonda 900-1000 IU/kg D2 veya D3 vitamini bulunması yeterlidir.
Diğer türlerin aksine tavşanlarda Se varlığı E vitamini tasarrufu sağlamaz. Özellikle rasyonlara yağ katılmışsa ve antioksidan katılmamışsa vitamin E ihtiyacı artar. Yemlere 40 mg/kg düzeyinde katılması yeterlidir. Sekumdaki sentez ve koprofaji sayesinde tavşanların K vitamini ihtiyacı karşılanabilirse de gebe hayvanların yemlerine 0.22 mg/kg katılmaktadır.
Suda eriyen vitaminler sekumda mikroorganizmalar tarafından sentezlenir ve koprofaji ile çoğunlukla değerlendirilirler. Ancak hızlı büyüyen genç tavşanların yemlerine tiamin (1-2 ppm), riboflavin (6 ppm), pridoksin (1-2 ppm), niasin (30-60 ppm) ve kolin (1200 ppm) ilave edilmelidir.
Selüloz İhtiyacı:
Tavşanlarda selülozun sindirimi % 20’nin altındadır. Ancak turunçgil veya pancar posası gibi yemlerdeki ligninsiz selülozun sindirilme derecesi % 60-80 arasında değişir. Tavşan beslemede selüloz önemlidir. Selüloz eksikliğinde enteritis gelişmekte ve tüy yeme durumu görülmektedir. Rasyonlardaki selülozon % 10’dan az % 20’den fazla olmaması tavsiye edilmektedir. Genç tavşanlar için % 13-14, laktasyondakiler için % 10-11 olması idealdir. Verim döneminde olmayan tavşanlarda bu düzey daha yüksektir.
Selülozun formu değerliliğini etkiler. İnce öğütülmüş kaba yemler ishale sebep olduğu için kaba halde verilmelidir.
Su İhtiyacı:
Su ihtiyacı çeşitli faktörler tarafından etkilenir ve laktasyondaki hayvanlar dışında genelde kuru madde tüketiminin 2-2.5 katı kadardır.
1. Çevre sıcaklığı ve nem: Isı ve nem normal düzeylerin üstüne çıktıkça su ihtiyacı artar. Su tüketimi çevre ısısının 10 °C’den 20 °C’ye çıkması ile % 10, 30 °C’ye çıkması ile % 50 oranında artmaktadır.
2. Verim durumu: Genç tavşanlara günde 200-350 ml, erginlere 300-350 ml, yeni doğum yapmış dişilere 600-1000 ml su verilmelidir. 7 yavrusu olan bir dişi günde yaklaşık 4 lt su içer.
3. Yemin kompozisyonu: Yemlerde selüloz ve protein düzeyinin yüksek olması su ihtiyacını artırır, çünkü sindirim ve metabolizma sonucu oluşan son ürünlerin atılması için su gereklidir. Rasyonda sulu yemlerin varlığı ilave su kaynağı oluşturur. Ancak böyle yemler diğer besin maddelerinin tüketimini sınırladığı için fazla miktarlarda yedirilmemelidir.
Tavşanların önünde her zaman bol miktarda temiz ve taze su bulundurulmalıdır. Suluklar periyodik olarak dezenfekte edilmelidir. Ancak otomatik sulukların kullanılması en idealidir.
