THOROUGHBRED Atları
THOROUGHBRED
Thoroughbred terimi atalarının izlerinin 3 aygıra dayandığı bir at cinsini anlatır.Bu aygırlar Arap Darley,Arap Godolphin ve Türk Byerly’dir.Saygın sahiplerinden sonra(Thomas Darley,Lord Godolphin ve Kaptan Robert Byerly) isimlendirilmiş bu 3 aygır 17.yy.da Ortadoğu Akdeniz’den İngiltere’ye getirilmiş ve daha güçlü ancak daha az gelişmiş yerel atlara çekilmişlerdir. Sonuç; uzun mesafede hızını uzun süre koruyarak ağırlık taşıyabilen,at yarışlarına yeni bir boyut getiren özellikte bir hayvan olmuştur.
Böylece 300 yıldan uzun sürecek bir seçici üretim süreci başladı. Mükemmellik ve üstünlüklerini yarış pistinde kanıtlamış en iyi aygırlarla en iyi kısraklar birleştirildi. Bu seçici üretim sürecinin anahtarı bu cinsi kayıtlarının güvenilirliğidir. İlk başlarda Thoroughbred kayıtları az ve eksikti.Bu at diğerlerinden daha iyi yetenekleri olduğunu kanıtlamadıkça isimlendirilmezdi. Genel Damızlık Kitabının ilk sayısının yayınlanma işi James Weatherby’a kalmıştı. Kendi araştırmaları ve özel pedigreeleri birleştirmesi sonucu bu kitabı oluşturmuştu.
Bunu 1791’de 387 kısrağın pedigreeleri’ni listeleyerek yaptı.Her bir atın soyu Eclipse(Arap Darley’in doğrudan soyundan gelen),Matchem(Arap Godolphin’in torunu) ve Herod(Türk Byerly’nin büyük büyük büyük torunu) isimli atlara dayanıyordu. Genel Damızlık Kitabı hala İngiltere’de Weatherby ve Oğulları(İngiliz Jokey Kulübü Sekreterliği) tarafından yayınlanmaktadır.
Birkaç yıl sonra ,hızla gelişen kıta Kuzey Amerika’da yarışlar arttıkça Amerikan Thoroughbred’ lerinin pedigree sicillerine olan ihtiyaç Genel Damızlık Kitabı’nda olduğu gibi belirgin oldu.1873’te Amerikan Damızlık Kitabı’nın ilk cildi hayatını Amerikan Thoroughbred’ lerinin pedigreelerini aramaya adamış bir Kentucky’li olan Col.Sanders D.Bruce tarafından yayınlandı.Bruce,ilk Genel Damızlık Kitabı’non örneğini yakınen takip etti ve projenin Jokey Kulübü tarafından devralındığı tarih olan 1896’ya kadar kayıtların 6 cildini çıkarttı.
Amerikan Damızlık Kitabı’nın güvenilirliği Kuzey Amerika’daki bütün Thoroughbred yarışları üzerindeki kurumdur.Garanti olmadan ,yarışan veya cinsin devamı için çiftleştirilen her Thoroughbred’in kimliği hakkında oluşan kuşkular arkasında günümüzde bilinen yarış sporu varolamaz.Veya Thoroughbred’i düzeltmek için yüzyılların aramalarının ölçülebilir bir sonucuna ulaşmak mümkün değildir.
Jokey Kulübü damızlık kitabının ilk cildini yayınladığında 3000 tane tay vardır. 1986’da ise bu sayı 51000’i geçiyordu. Jokey Kulübü bu kadar büyük sayılar sonucu kayıtlarda ortaya çıkan zorluklara karşı yeni bilgisayar teknolojisi getirdi.Günümüzde Jokey Klübü ülkedeki en gelişmiş bilgisayar operasyonlarından birini idare eder. Veritabanında izleri 1800lere kadar uzanan isimlerin de yer aldığı 3 milyondan fazla atın ismi temel pedigree dosyasında bulunur.Bu sistem aynı zamanda Kuzey Amerika’da koşulan Thoroughbred yarışlarının günlük sonuçlarını da tutar ve pedigree ve yarış verileri İngiltere ,İrlanda, Fransa, Avustralya, Japonya ve dünyada Thoroughbred yarışlarına liderlik eden diğer ülkelerde aynı anda yayınlanır.
Damızlık Kitabı’nın güvenilirliği konusundaki daha ileri dev adımlar 1977’de Jokey Kulübü’nün tıbbi gelişmelerin avantajını da almasıyla atılmıştır. Bu da kapsamlı kan-sınıflandırmasının ilk adımıdır. 1970lerden 2000lere kadar Amerikan Damızlık Kitabına kaydedilmiş olan her Thorouhbred tayının yavrularında soylarının doğrulanmasının garantilenmesi için kan-sınıflandırması yapılmıştır. 2001 ‘den itibaren Jokey Kulübü geleneksel kan-sınıflandırmasına yele kıllarının DNA’sını da eklemiştir.DNA tabanlı soy doğrulaması %99,9 luk verim sağlamıştır.Bu oran kan-sınıflandırmasında ise %97dir.
Amerika’nın dolayısıyla da Thoroughbred yarışlarının gelişmesiyle sınırdan sınıra ülke içindeki yayılımla Amerika’daki yarışların büyüklüğü dünyadaki diğer ülkelere göre daha ağır basmaktadır. Amerikan kanları dünyanın dört bir köşesinde saygın hale gelmiştir.
Bir zengin uğraşı ve eğlence sporu halinde başlayan bu yarışlar günümüzde dünya çapında multi-milyon dolarlık bir endüstri haline gelmiş ve ekonomik etkileri bölgesel ve ülkesel bazda geniş olarak hissedilmiştir. Thoroughbred yarışlarındaki lisans ücretleri ve doğrudan vergiler her yıl devlete 500 milyon$lık bir gelir sağlamaktadır. Fakat bu miktar yarış ve üretim endüstrisinin geniş ve çeşitli altyapı sistemleri tarafından yapılan kırsal ve kentsel ekonomik yardımla kıyaslandığında oldukça önemsizdir. Bir örnek vermek gerekirse endüstrinin sadece New York eyaletine yaptığı yardım her yıl 1.8 milyar $dır.
1980lerin ortalarında Avrupa ve Orta Doğu yarış karlarının etkisiyle astronomik hale gelen 1 yaşlı tay fiyatlarına yanıt olarak yıllık Kuzey Amerika Thoroughbred taylarının sayısı 1986’da 51293 gibi bir rakama ulaşarak doruk noktaya geldi.Bu onyıl ,1970lerde görülen toplam tayların sayısında %65’lik bir üretim artışının gösterildiği bir dönem olmuştur.Fakat düzenlemeler kaçınılmazdı ve tay sürüleri 1995’e kadar her yıl azaldı.Bu mecburi düzenlemeler amaçtan fazla bir hizmet verdi ve makul ve sürekli bir üretim endüstrisi kontrollü bir büyüme ile devam etti.
Thoroughbred dünyadaki en görkemli ve çok yönlü at cinslerinden biridir.Uzun mesafeler boyunca hızını koruyabilme yeteneği sayesinde Thoroughbred aynı zamanda değişik binicilik dallarıyla ilgilenenlerin popüler seçimi olmuştur.At yarışı dışında avcılık,engel atlama,eventing ve poloda da favori at cinslerinden biridir.Thoroughbred,yeni at cinslerinin yaratılmasında ve diğer cinslerin geliştirilmesinde de kullanılmıştır.Thoroughbred’in mükemmelliğinin anahtarı hızı ve dayanıklılığıdır ki bu da 300 yıldan uzun bir zamandır üretilmesinin nedenidir.
THOROUGHBRED TEMEL AYGIRLARI:
Thoroughbred Büyük Britanya’dan çıkmıştır ve genetik orijini Arap’tır. Cinsin temelindeki aygırlar:Byerly Türkü;Darley Arabı ve Godolphin Arabıdır.Bu aygırlar yerli hız koşucuları olan kısraklara çekildi—özellikle İskoç Galloway lere ve bunun sonucu doğan taylar da ilk Thoroughbredler oldu.
Byerly Türk:Buda kuşatmasında Kaptan Byerly ,Türklerden adını tarihe yazdıracak bir atı ganimet olarak aldı.Bu at Byerly Türkü olarak anılmaya başladı ve İngiltere’ye gelen 3 temel aygırdan biri oldu.Dediklerine göre 1960’da Boyne Savaşı’nda Kaptan Byerly tarafından binilen bu at ; daha kısraklara çekilmeden kendini bir aygır olarak göstermiş.Adının aksine bu at büyük bir ihtimalle Arap atıydı.Byerly Türk bir dizi Thoroughbredin temeli oldu.Bunların en tanını 1758’de üretilen Herod oldu ki bu at da kendini oldukça başarılı bir aygır olarak kanıtladı.
Darley Arap:İngiltere’ye ithal edilen 2. temel aygır Darley Arap idi.1700’de doğan bu at Thomas Darley tarafından 1704 yılında Suriye’den alındı.Daha sonra İngiltere’ye getirilerek sayısız kısrağa çekildi.En başarılı çiftleşmeler 2 önemli tayı üreten Betty Leeds isimli bir kısrakla oldu.Bu taylar Flying Childers ve Bartlet’s Childers idi.Childers dizisi boyunca Darley Arap, ‘Eclipse birinci,geri kalanlar görünürde yok!’ tanımlamasını kazanan Eclipse isimli atın büyük büyük büyük babası idi.Thoroughbred cinsi üzerindeki etkileri bakımından Darley Arap 3 temel aygırın en önemlisi oldu.
Godolphin Arap:İngiltere’ye gelen son temel aygır Yemen doğumlu Godolphin Arap idi.Suriye’ye sonra da Tunus’a götürüldğkten sonra Fransız kralına bir hediye olarak verildi.Bir rivayete göre Paris’te küçük bir su arabasını çektiği söylenir.Bu at hayranlık uyandırıyordu ve Edward Coke isimli bir İngiliz tarafından satın alınarak İngiltere’ye getirildi.2.Godolphin Kontu bu ayı kazandı ve bir çok seçkin kısrağa çekti.Roxana ile çiftleşmesi sonucu Lath doğdu ki bu tay Flying Childers’dan sonra İngiltere’deki en müthiş attı.Bir başka çiftleşme sonucu doğan Cade,büyük Matchem’ın babası,Godolphin Arap’ın soyundandı.1850’de ‘İngiltere’deki her ahırda Godolphin Arap’ın kanı var’ deyimi söyleniyordu
TEMEL AYGIRLARIN YAVRULARI:
Temel aygırların Doğulu olduğu akılda tutulursa bu aygırların torunlarının da ilk asıl Thoroughbred’ ler olduğuna dikkat edilmelidir.Bunlar günümüzde bilinen cinsin üreticileridir.Temel aygırlar Thoroughbred kanının başlangıcında bulunurlar;ancak Thorouhbredin ayırt edici karakteristiklerini sürekli olarak taşıyan atların yaratılması için jenerasyonların bir sayısı gerekiyordu.1660-1750 yılları arasında İngiltere’ye ,ithal edilen 200 Doğulu attan sadece bu 3 temel aygırın doğrudan soyundan gelenler cinsin büyüklüğüne katkıda bulundu.
*Herod:Byerly Türk’ün etkisini temel aygır olarak sağlamlaştıran yavru 1758 doğumlu Herod isimli taydır.Kral 2.George’un 3. oğlu Cumberland Dükü’nün atı idi.Bu kişi Newmarket ve Hanover’de önemli bir at yetiştiricisiydi.Herod göze çarpan bir yarış atı olmamasına karşın eşsiz bir baba olarak kendini kanıtladı.Soyundan gelenler Amerika ve Avrupa’da Thoroughbred cinsinin gelişiminde son derece önemli atlar oldular.Herod’un soyundan gelen en önemli taylar Diomed(1780 1.Epsom Derbisinin galibi),Sir Archie,Flying Dutchman ve Epinard.
*Eclipse:1764 müthiş bir tutulmanın olduğu bir yıldı ve bu astronomik olay Thoroughbred tarihinin bir yıldızı olan bir atın ismi oldu.Eclipse Marske ile Spiletta tarafından üretilmiş ve Cumberland Dükü için yetiştirilmişti.1769’da 5 yaşındayken yarışmaya başladı ve Epsom’da ilk yarışında rakiplerine büyük bir fark attı.Ünlü Denis O’Kelly bu yarışta şu sözü söylemiştir:’Eclipse birinci geri kalanlar görünürde yok!’Eclipse kariyerinde 18 yarış kazandı ve hiçbir zaman kamçı veya mahmuz kullanmayı gerektirmedi.Harada göze çarpan bir kariyeri oldu.Amerikan Eclipse, Hyperion,Kelso ve Sea Bird gibi Eclipse soyundan gelen taylar Eclipse’in etkisini taşıyordu.Bu atın farkedilen yavrularının sonsuz bir listesi vardır ve Darley Arap’ın diğer 2 aygıra karşı olan üstünlüğünün nedeni Eclipse’dir.
*Matchem:Birçok yarış atı hızlarıyla dikkat çekerler ;fakat hız çoğu zaman heyecanlı bir yapının ve saldırganlığın sonucu gelir.Matchem 1748 yılında doğdu ve Godolphin Arap’ın torunuydu.Hızın yanında bu at yavrularına mükemmel bir karakter bıraktı.Snap isimli at Matchem ile karşılaştırılırken şu terim kullanılırdı:’Hız için Snap ve doğruluk ve günışığı için Matchem.’ (Snap,Darley Arap’ın torunuydu) Matchem’ın kan varislerine baktığımızda birçok iyi huylu aynı zamanda hızlı at görürüz.Matchem’ın etkileri ünlü emsalleri kadar yaygın değildir ;ancak yavrularının Amerikan atları üzerinde önemli etkileri vardır.At sahibinin oğlu Edward Fenwick,1755 yılında Güney Carolina’ya göç etmiş ve Amerika’ya Matchem soyundan gelen 10 tane at getirmiştir.Matchem’ın oğullarından Brutus,bir süre Güney Carolina’da yarış hayatında en önemli yeri tuttu.
CİNSİN ÖZELLİKLERİ:
Thoroughbred, ortalama 16 karış uzunluğundadır ve görünümü Arap atalarını andırır.İnce bir baş,geniş ve zeki bakışlı gözler,diğer cinslere nazaran daha ince ve uzun bir boyun vardır. Omuzlar derin,adaleli ve oldukça eğimlidir.Öyle ki kolon derin ve dardır.Güçlü tendonlar’la beraber düzgün ve uzun bacakları vardır ve bir düzlükte yumuşak ve ahenkle yürür.Arka bacakların üst kısmındaki kemik yapısı uzun ve güçlü bir kas yapısına yer oluşturur.Uyluk kemiği uzun ve kalça kemiği ile yaptığı açı geniştir.Kalça ve uyluğun güçlü kas yapısı mevcuttur. Thoroughbred donları doru, koyu doru, kestane ,yağız veya kır olabilir. Farklı renkler nadiren görülür. Beyazlıklar sıklıkla hem yüzde hem de ayaklarda görülür.
DEĞERLİ AMERİKAN THOROUGHBREDLERİ:
*Bulle Rock:Amerikan atyarışı tarihinde temel bir önemi olan olay Bulle Rock’ın 1730’da Samuel Gist tarafından Virjinya’ya ithal edilmesidir.Darley Arap’ın bir oğlu olan Bulle Rock Amerika sahillerine ulaşmış ilk Thoroughbred olarak hatırlanır. Geldiğinde 21 yaşındaydı ve gençliğinde İngiltere’de oldukça başarılı bir yarış atı olmuştu.1800lerde Bulle Rock’ı diğer 338 önemli Thoroughbredin başarıyla ithal edilmesi takip etmiştir
*Monkey,Janus ve Fearnought:Reform öncesi tanımlanabilmiş 63 Thoroughbred ithalinin en önemlisi Monkey,Janus ve Fearnought’un ithali olmuştur.Monkey, 1747’de 22 yaşındayken getirilmiş ve Virjinya’da 300 tayın babası olmuştur. Janus,Mordecai Booth tarafından 1756’da 10 yaşındayken getirilmiş ve Quarter atı üzerinde derin etkisi olmuştur.John Baylor, Fearnought’u 9 yaşındayken 1764’te getirmiştir.Fearnought’un aygırlık fiyatı diğer iyi aygırlarınkinden 5 kat daha fazlaydı ve Amerika’daki Thoroughbred aygırları içinde en önemli olanıydı ta ki Reform sonrası Diomed ithal edilinceye kadar.
*Diomed:1777 doğumlu Diomed Reform sonrası ithal edilmiş atların en önemlisiydi.1780’de İngiltere birinci Epson Derbisi’nin galibiydi.Gençliğinde büyük bir şampiyonken Diomed’in kariyeri sonraları bocalamıştır.Bir Amerikalı olan Kolonel John Hoomes onu 1798’de Amerika’ya getirmiştir. Diomed’in aygırlık konusunda İngiltere’de kötü bir ünü olmasına karşın John Tayloe, birkaç kısrağını Diomed’e çekmiş ve sonuçlardan memnun kalmıştır.Diomed Amerika at yarışı tarihindeki en ünlü atlardan bir kısmının babası olmuştur.Bunların birkaçı:Haynie’s Marie,yenilmez Ball’s Florizel, Potomac, Duroc, ve en büyüğü Sir Archie (Amerikan Thoroughbred tarihinde en önemli etkiyi gösteren at) Ayrıca Timolean , Boston ve Lexington’a varan bir dizi tayın babası olmuştur.
*Sir Archie: ’Kahramanların kahramanı’ olarak tanımlanan Sir Archie, Amerika’nın en büyük yerel Thoroughbred’ lerinden biridir.Orijinal adı Robert Burns’tür ;fakat 3.John Tayloe adını tayda yarı kara sahip olan arkadaşı Kaptan Archibald Randolph onuruna Sir Archie olarak değiştirmiştir.William Ransom Johnson ‘At yarışlarının Napolyon’u’ bir zamanlar Sir Archie’nin sahibi idi ve kendisini ‘gördüğüm en iyi at’ olarak anlatıyordu.Meydan okuyan kimsenin bulunamamasından sonra Sir Archie’nin yarış hayatı bitti ve haraya gitti.Haradaki 23 yılda (1810-1833) Timolean,Sir Charles, Henry ve Lady Lightfoot gibi bir çok görkemli atın babası oldu.Aynı zamanda Sir Archie Lexington’ın da büyük , büyük babası idi. Bir uzman Sir Archie’nin yarıküreyi kendi kanıyla doldurduğunu iddia etmiştir.
*Messenger:1788 Mayısında İngiltere’den bir başka Thoroughbred ithal edildi ki bu at da Amerika at yarışı tarihine damgasını vurdu.Bu at ilk Philadelphia’da aygırlık yapan Messenger idi.New York’taki Henry Astor’ a sonra da Cornelius Van Ranst’a satıldıktan sonra yüksek kaliteli birçok yarış atının babası olmuştu.Soyundan gelen en büyük tay Standart aygırların temeli haline gelen büyük , büyük torunu Rysdyk’s Hambeltonian olmuştur.
20.YÜZYILIN ŞAMPİYONLARI
*Colin: Yarış hayatında nadir bulunan bir gerçek,yenilmez bir at,Colin 1907 ve 1908 yıllarında start aldığı 15 yarışın (Belmont Ödülü dahil) hepsini kazanmıştır.
*Exterminator: ’Old Bones’ lakabıyla anılan aziz Exterminator Sun Brior’ın antrenman partneri olarak satın alınmış ,ancak 1917’de Kentucky Derbisinde diğer atları yenerken sakatlanmıştır.Exterminator 8 sezonda 100 yarışının 50sini kazanmıştır.
*Man o’War: En son 1920’de yarışmasına rağmen Man o’War hala <amerika<2nın en iyi yarış atı sayılır.21 yarışının 20sini çoğunlukla rekor zamanlarla kazanmış ve kar paylarını hak etmiştir.Sonraları aygır olarak büyük bir turist çekicisi haline gelmiştir
*Equipoise: Zengin tüy rengi ve sıra dışı yakışıklılığı ile Çikolata Asker lakaplı Equipoise 1930larda 7 yaşına kadar yarışmış ve 51 startın 29unu,genellikle handikap yarışlarda en yüksek ağırlıkları taşıyarak kazanmıştır.
Büyükbas hayvan irklari,Galloway – buyukbas-hayvan-irklarigalloway
büyükbaşhayvanırkları – buyukbashayvanirklari
